Nền văn hoá của người Iberes đã phát triển từ thế kỷ thứ 6 trước công nguyên, và có lẽ là sớm hơn từ khoảng thiên niên kỷ thứ năm cho tới thiên niên kỷ thứ ba trước Công nguyên, ở khu vực bờ biển phía đông và phía nam của bán đảo Iberia.[2][3][4] Người Iberes sống trong các ngôi làng và oppida (các khu định cư được bảo vệ bởi thành lũy), các cộng đồng của họ dựa trên nền tảng của một tổ chức bộ lạc. Người Iberes ở khu vực Cận Đông Tây Ban Nha đã có mức độ đô thị hoá cao hơn so với những người láng giềng của họ ở khu vực trung tâm và tây bắc của bán đảo Iberia. Những tộc người ở khu vực trung tâm và tây bắc chủ yếu là người Celt, họ sinh sống theo hình thức bán du mục và trong những ngôi làng nằm rải rác, mặc dù vậy họ cũng có một vài thành thị được bảo vệ bởi thành lũy như là Numantia.[5] Họ đã có sự hiểu biết về chữ viết, chế tác kim loại, bao gồm cả đồng và các phương pháp canh tác nông nghiệp.

Các khu định cư

Chiếc đĩa bạc từ kho báu Tivissa, khoảng năm 500 TCN. Bảo tàng khảo cổ học Catalonia

Trong những thế kỷ trước khi diễn ra các cuộc chinh phục của người Carthage và La Mã, các khu định cư của người Iberes dần dần trở thành những xã hội phức tạp, cho thấy bằng chứng về sự phân tầng xã hội và đô thị hóa. Quá trình này có thể được thúc đẩy bởi những mối quan hệ giao thương với người Phoenici, người Hy Lạp, và Carthage.

Khu định cư ở Castellet de Banyoles tại Tivissa là một trong số những khu định cư quan trọng nhất của người Iberes ở phía tây bắc của bán đảo Iberia, nó đã được phát hiện vào năm 1912. Ngoài ra, 'Kho báu của Tivissa', bộ sưu tập duy nhất các đồ lễ tạ bằng bạc của người Iberes, cũng đã được tìm thấy ở đây vào năm 1927.[6]Lucentum là một khu định cư cổ đại khác của người Iberes. Lăng mộ của Pozo Moro nằm gần thị trấn Chinchilla de Monte-Aragón ở Castile-La Mancha dường như đánh dấu vị trí của một khu định cư lớn khác. Thành phố Sagunto ngày nay nằm trên địa điểm của thành phố cổ đại Saguntum của người Iberes, tại đây có một pháo đài lớn được xây dựng vào thế kỷ 5 trước Công nguyên.

Những người định cư Hy Lạp đã nhắc đến người Iberes lần đầu tiên trong các ghi chép lịch sử là vào thế kỷ thứ 6 trước Công nguyên. Họ đã xác định rõ ràng rằng người Iberes là những tộc người không phải người Celt ở phía nam sông Ebro (Iber). Người Hy Lạp cũng gán tên gọi "người Iberes" cho một dân tộc khác ở vùng Caucasus, mà ngày nay được biết đến như là người Iberes Caucasus. Chúng ta hiện chưa rõ liệu rằng giữa hai dân tộc này có tồn tại bất cứ một mối quan hệ nào hay không.

Người Iberes đã giao thương một cách rộng rãi với các nền văn hoá Địa Trung Hải khác. Đồ gốm và các sản phẩm bằng kim loại của người Iberes đã được tìm thấy ở Pháp, Ý, và Bắc Phi. Người Iberes đã tiếp xúc rộng rãi với những người định cư Hy Lạp ở các thuộc địa tại Tây Ban Nha như Emporion, Rhode, Zakynthos và Hemeroskopeion. Người Iberes có thể đã chấp nhận một số kỹ thuật nghệ thuật của người Hy Lạp. Các bức tượng như Quý bà của Baza và Quý bà của Elx được cho là được thực hiện bởi những người Iberes mà đã khá quen thuộc với nghệ thuật Hy Lạp. Thucydides tuyên bố rằng một trong số ba bộ tộc bản địa của Sicily, người Sicani, có nguồn gốc từ người Iberes, mặc dù thuật ngữ "người Iberia" vào thời điểm đó có thể bao gồm cả người Gaul.[7]

Phù điêu của người Iberes, Lăng mộ của Pozo Moro, thế kỷ thứ 6 TCN, cho thấy ảnh hưởng của người Hittite

Người Iberes cũng đã tiếp xúc với người Phoenici, họ đã thành lập nhiều thuộc địa khác nhau ở miền Nam Andalucia. Thuộc địa đầu tiên của họ trên bán đảo Iberia đã được thành lập vào năm 1100 trước Công nguyên và ban đầu nó được gọi là Gadir, sau này nó được người La Mã gọi là Gades (ngày nay là Cádiz). Các thuộc địa khác của người Phoenici ở phía nam Iberia bao gồm Malaka (Málaga), Sexi và Abdera.

Cuộc chinh phục Hispania của người La Mã

Iberia trong cuộc chiến tranh Punic lần thứ hai, cho thấy các vùng đất của người Carthage(màu vàng) và La Mã (đỏ) cùng đồng minh

Sau khi kết thúc cuộc chiến tranh Punic lần thứ nhất, khoản nợ chiến tranh khổng lồ mà Carthage phải phải chịu đã khiến cho họ cố gắng mở rộng quyền kiểm soát đối với toàn bộ bán đảo Iberia. Hamilcar Barca đã bắt đầu cuộc chinh phục này từ căn cứ của ông ta tại Cádiz bằng việc chinh phục vùng đất của người Tartessi ở khu vực sông Guadalquivir, đây là nơi giàu có về bạc. Sau khi Hamilcar tử trận, người con rể Hasdrubal của ông ta tiếp tục xâm chiếm Iberia, thành lập nên thuộc địa Carthago Nova (Cartagena ngày nay) và mở rộng tầm ảnh hưởng của ông tới bờ phía nam của sông Ebro. Sau khi Hasdrubal bị ám sát vào năm 221 TCN, Hannibal nắm quyền chỉ huy quân đội của người Carthage ở Iberia và dành ra hai năm để hoàn tất việc chinh phục các bộ lạc Iberes ở phía nam của sông Ebro [8]. Trong chiến dịch đầu tiên của mình, Hannibal đã đánh bại người Olcades, Vaccaei và Carpetani mở rộng sự kiểm soát của ông đối với toàn bộ khu vực sông Tagus[9]. Tiếp theo, Hannibal đã vây hãm thành phố Saguntum vốn là đồng minh của người La Mã và điều này đã châm ngòi cho cuộc chiến tranh Punic lần thứ hai. Bán đảo Iberia đã là một chiến trường quan trọng trong cuộc chiến tranh này, không những thế nhiều chiến binh người Iberes và Celtiberi đã chiến đấu cho cả Rome và Carthage, mặc dù vậy hầu hết các bộ lạc đều đứng về phía Carthage.

Rome đã phái Gnaeus và Publius Cornelius Scipio tới chinh phục Iberia từ tay của người Carthage. Gnaeus sau đó đã đánh bại bộ lạc Ilergetes ở phía bắc của sông Ebro, họ vốn liên minh với người Carthage, ông ta còn chinh phục được Oppidum của người Iberes ở Tarraco và đánh bại hạm đội Carthage. Sau khi Publius Scipio đặt chân tới, Tarraco đã được củng cố vào năm 211 TCN, anh em nhà Scipio đã tàn phá những vùng đất của người Carthage và đồng minh ở phía nam của Ebro. Tuy nhiên, trong chiến dịch này, Publius Scipio đã tử trận trong một trận chiến còn Gnaeus tử trận khi đang rút quân. Cuộc chiến sau đó tiếp tục với sự xuất hiện của Publius Cornelius Scipio Africanus vào năm 210 TCN. Đầu tiên, Scipio tấn công và chinh phục được Carthago Nova rồi sau đó đánh bại quân đội của Hasdrubal Barca trong trận Baecula (209-208). Cuộc chiến tranh này còn kéo dài mãi cho đến khi trận Ilipa (ngày nay là Alcalá del Río ở tỉnh Sevilla) diễn ra, đây là một chiến thắng quyết định đối với Publius Scipio Africanus. Người Carthage sau đó rút về Gades, và Scipio giành được quyền kiểm soát đối với toàn bộ miền nam của bán đảo. Sau chiến thắng này, người Ilergetes và các bộ tộc Iberes khác đã nổi dậy và chỉ sau khi cuộc nổi dậy này kết thúc, người La Mã mới chiếm được vùng lãnh thổ còn lại của người Carthage ở miền nam Tây Ban Nha.

Sau thất bại của người Carthage, các vùng đất của người Iberes được chia thành hai tỉnh lớn, Hispania Ulterior và Hispania Citerior. Năm 197 TCN, các bộ lạc Iberes lại nổi dậy một lần nữa ở tỉnh Hispania Citerior. Sau khi đã củng cố được các vùng đất này, Rome xâm chiếm và chinh phục hai vùng đất Lusitania và Celtiberia. Cuộc chinh phục Lusitania là một chiến dịch kéo dài của người La Mã. Các cuộc chiến tranh và chiến dịch ở khu vực phía bắc của bán đảo Iberia sẽ tiếp tục diễn ra cho đến tận năm 16 TCN, khi mà những cuộc nổi dậy cuối cùng bị dập tắt.